CLÉMENT GİBON
Orta Doğu’daki çok sayıda sınır kapısında her yıl, meyve kasalarına, çanak çömleklerin arasına, çikolata, humus ve lokum kutularına hatta canlı koyunların bağırsaklarına gizlenmiş birkaç bin kilo sentetik uyuşturucu Captagon ele geçiriliyor. Geçen Mart ayında Iraklı yetkililer tarafından Suriye’nin Deyrizor vilayeti ile ülkenin batısındaki Anbar çöl bölgesi arasında elma kasalarına gizlenmiş en az üç milyon adet hap ele geçirildi. Birkaç hafta sonra Suudi Arabistan sekiz milyon adet hapın ele geçirildiğini duyurdu ve yetkililer kaçakçıların hap yığınlarının önünde çekilmiş fotoğraflarını kamuoyuyla paylaştı. (3) Amerikan düşünce kuruluşu New Lines Strateji ve Politika Enstitüsü, bu maddeden elde edilen gelirin 2020’de 3.5 milyar dolara, 2021’de 5.7 milyar dolara yükseldiğini açıklamıştı. (4) Kaçakçılığın büyük kısmı Orta Doğu ülkeleriyle Körfez monarşilerinde gerçekleşse de zaman zaman Mağrip’te de baskınlar oluyor. Faslı yetkililer geçen Kasım ayında, Batı Afrika’ya gönderilmek istenen iki milyon hapı Lübnan’da ele geçirdi.
Ucuz malzemelerden sentezlenebilen bu psikotropik ilacın üretiminin kolaylığı ve marjların çok yüksek olması kaçakçılığı daha da cazip hale getiriyor. Etkisi dört gün devam eden ve sadece birkaç ABD sentine mal olan tek bir tablet, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’nde 20 dolara satılıyor. Captagon yetkililer tarafından yasaklanmış olsa da kullanıcılar onu alkol, esrar, kokain ve eroin gibi İslami dini otoriteler tarafından açıkça yasaklanmış maddelerle aynı kategoride sınıflandırmıyor. New Lines Institute raporunun yazarlarından Caroline Rose, “Captagon, keyif verici etkileri nedeniyle Körfez monarşilerinde oldukça değerli. Aynı zamanda uyuşturucu kullanımıyla ilgili kültürel tabuları da bir şekilde yıkıyor. Sınavlara çalışmak için uyanık kalmak gibi, daha fazla üretkenlikle ilişkilendirilmesi onu oldukça popüler hale getirdi” diyor.
İlk yasa dışı sevkiyat Türkiye ve Orta Doğu’ya yapıldı
Capton, 1960’ların başında, Alman firması Degussa Pharma Gruppe tarafından dikkat eksikliği ve narkolepsi vakalarında reçete edilmek üzere, amfetamin ailesinden sentetik bir ilaç olan fenetilin içeren bir psikotropik olarak pazarlamaya başlandı. Uykuyla mücadele ilacı olarak tanımlandıktan kısa bir süre sonra (beyazımsı tabletin üzerinde hilali temsil eden iç içe geçmiş iki “C” harfi vardı) sadece ordu tarafından değil, öğrenciler ve gece geç saatlerde parti yapanlar tarafından da kullanılmaya başlandı. Fenetilin, tıbbi olmayan kullanım potansiyeli ve bağımlılık riski göz önünde bulundurularak, üretimini ve ticaretini sınırlamak amacıyla, 1986 yılında Birleşmiş Milletler Psikotrop Maddeler Sözleşmesi’nin II Sayılı Cetveli’ne dahil edildi. Bunu takip eden yıllarda Batı Avrupa’daki stokların çoğu imha edildi. İlk gayri resmi ticaret Balkanlar’da gerçekleşti. Bulgaristan’daki üretim Türkiye’ye ve ardından Orta Doğu’ya ihraç edildi.
Avrupa Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi’nin bilimsel analisti Laurent Laniel, “Kaçakçılar önce mevcut stokları tüketti ve ardından fenetilini amfetamin sülfat ile değiştirdi. Captagon adını korusa da formülü tamamen değişti ve değişmeye devam edebilir” açıklamalarında bulunuyor. 1990’ların sonunda Bulgaristan’ın Avrupa Birliği’ne katılma ihtimali ve Ankara ile Brüksel arasındaki yakınlaşma, kaçakçıların manevra alanını daralttı ve onları üretimlerini Orta Doğu’ya kaydırmaya zorladı. Avrupa bugün amfetamin sülfatın dünyadaki başlıca üreticisi olmaya devam etse de Captagon pazarı, esas olarak Lübnan ve Suriye’yi kapsayan bir bölgede yer alıyor. Caroline Rose, 2000’li yılların başında Lübnan’da Captagon üretim laboratuvarlarının dağıtıldığıan dikkat çekiyor. Ancak Sedirler Ülkesi, 20 yıl sonra hâlâ Suriye-Lübnan sınırı boyunca, özellikle de Bekaa ovasında çok sayıda küçük mobil laboratuvara ev sahipliği yapıyor. (5)
Kaçakçıla her seferinde yeni yollar ve yöntemler buluyor
Rose, “Lübnanlı yetkililerin zaman zaman dağıttığı bu bu laboratuvarlar geçici bir süre için Suriye’ye taşınıyor ve baskı azaldığında geri dönüyorlar” diyor. Kaçakçılık, Lübnan ordusu ile ateş açmakta tereddüt etmeyen kaçakçılar arasında çatışmalara da neden oluyor. Şubat ayında Bekka bölgesindeki Haour Taala’da düzenlenen uyuşturucu operasyonunda üç asker öldürüldü. Captagon ayrıca Beyrut ile Körfez monarşileri arasında tekrarlayan diplomatik gerilimlere de neden oluyor. Suudi Arabistan, Haziran 2021’de Lübnan’dan meyve ve sebze ithalatını yasaklama kararı aldı. Bu girişimler, kaçakçıları sorunun etrafından dolaşmak için başka yollar bulmaya zorluyor. Nisan ayında Lübnan İç Güvenlik Güçleri (FSI) Trablus’ta bir kauçuk sevkiyatının içine gizlenmiş ve yetkililere göre Senegal’e, oradan da Suudi Arabistan’a gidecek olan yaklaşık 10 milyon hap ele geçirildiğini duyurdu.
Lübnan, Captagon için tek üretim üssü olmaktan çok uzak. Rose’a göre, üretim kapasitesinin çoğu Suriye’de “fabrika” olarak tanımladığı laboratuarlarda bulunuyor. Bu “endüstriyel üretim”, özellikle Beşar Esad rejimi tarafından kontrol edilen sahil boyunca en az 15 büyük tesiste yapılıyor. Şam, Halep, Humus vilayetlerinde ve psikotropik uyuşturucunun kara yoluyla ihraç edildiği Lübnan, Irak ve Ürdün sınır bölgelerinde de üretim yapılıyor. Rejimin kontrol ettiği tüm bölgelerde demir yumruğunu uyguladığı bir ülkede Captagon üretiminin siyasi otoritelerce teşvik edildiği açık. Diplomatik olarak izole edilen, Batılı ülkelerin yaptırımlarına maruz kalan ve yakın zamana kadar komşuları Türkiye ve Irak ile anlaşmazlık yaşayan Şam, narko-devlet olmakla suçlanmak pahasına da olsa gelirlerini çeşitlendirmeye çalışıyor. Şam bu suçlamayı reddediyor.
Kaçakçılıkta önemli rol oynayan kritik isim: Mahir el Esad
Ancak edindiğimiz bilgilere göre Başkan’ın kardeşi ve elit bir birim olan 4. Tümen’in fiili başkanı Mahir el Esad bu kaçakçılıkta önemli bir rol oynuyor. Caroline Rose, “Dördüncü Tümen, çoğunlukla rejimin kontrolündeki bölgelerde bulunan bir dizi endüstriyel Captagon üretim tesisini denetliyor. Ayrıca Ürdün ve Lübnan ile olan güney sınırı boyunca varlığını güçlendirdi” diyor. Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi’nde (UNODC) narkotik araştırmacısı olan Thomas Pietschmann, kaçakçılıktan sorumlu olanları işaret etmek söz konusu olduğunda dikkatli olunması çağrısında bulunuyor. Pietschmann, “Bu, tüm oyuncuların kendi siyasi gündemlerine uyacak şekilde kullandıkları bir oyun. Bazıları Captagonun Suriye rejimi tarafından üretildiğini iddia ederken diğerleri isyancı grupları ya da cihatçıları suçluyor” diye konuşuyor. Durum ne olursa olsun, bu uyuşturucu komşu ülkelerde olduğu kadar Lübnan ve Suriye’de de kullanılıyor.
Amerika Birleşik Devletleri, artan Captagon ticaretini ele almak ve özellikle bölgedeki kaçakçılığı sınırlandırmak amacıyla Eylül ayında, Captagon ticaretinin Amerika Birleşik Devletleri’nin “güvenliğine yönelik ulus ötesi bir tehdit” olduğunu belirten Captagon Yasası’nı kabul etti. Aralık 2021’de tasarıyı sunan Cumhuriyetçi temsilci French Hill’e göre, yasanın amaçlarından biri Suriye rejimiyle bağlantılı uyuşturucu üretim ağlarını bozmak ve dağıtmak. Hill, “Müttefiklerimiz ve ortaklarımızla işbirliği içinde, bölgedeki halk sağlığını iyileştireceği, Esad rejiminin yasadışı finansmanını azaltacağı ve bölgedeki istikrarı artıracağı inancıyla bir strateji geliştirdik” diyor. Geçen Mart ayında Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık, Esad rejimine ve 57 milyar dolar değerindeki ticarete dahil olanlara ortaklaşa yaptırım uygulamıştı. (6) Bu rakam Orta Doğu Captagon pazarı için yapılan en yaygın tahminlerin on katı ve Meksika kartellerinin toplam ticaretinin üç katı.
Listede üst düzey rejim yetkilileri, önde gelen işadamları, milis liderleri ve Esad’a yakın kişiler yer alırken üretim tesislerini korumak ve malları taşımak için askeri ve lojistik yeteneklerini kullanmakla suçlanan Lübnan partisi Hizbullah’ın üyelerinden söz edilmiyor. Ancak Laurent Laniel’e göre bu ağ Suriye devletinin çok ötesine uzanıyor ve rejime yakın olanlar kolayca suçlanabiliyor. Laniel, “Suç ortağı olmadan tonlarca Captagon tedarik etmeyi başaranın sadece Suriye olduğuna inanmakta güçlük çekiyorum. Kaçakçılar için riskler oldukça büyük, örneğin Suudi Arabistan’da ölüm cezası söz konusu. Bu ticaretin ölçeği göz önüne alındığında, Körfez ülkelerinde kaçakçılığın kurumsallaştığı ve yerel oyuncuların malın sorumluluğunu üstlendiği kesin” diye konuşuyor.
Captagon konusu Arap Birliği zirvesinde de gündeme geldi
Ancak Körfez’deki yetkililer Captagon’un Yemen’deki Qat gibi yaygın olarak tüketilen bir ürün haline gelmesini engellemeye kararlı. UNODC belgesine göre, 2020 ve 2022 yılları arasında bu ürüne ilişkin ele geçirme sayısı 80’den 513’e yükselerek yüzde 541.25’lik bir artış göstermiş. Suriye ile Arap Birliği’nin diğer üyeleri arasında devam eden normalleşme, Şam’ı, ortaklarını ve komşularını memnun etmek için, kaçakçılığı engellemeye zorlayacak mı? 19 Mayıs’ta Cidde’de düzenlenen Arap Birliği zirvesi, Esad rejiminin bu kuruma geri dönüşünü ve Şam ile Katar dışındaki Körfez monarşileri arasındaki diplomatik temasların yoğunlaşmasını işaret ediyordu. Her ne kadar Captagon konusu Riyad ve Şam arasındaki müzakerelerin bir parçası olarak gündeme gelmiş ve Mahir Esad Mart ayında normalleşmeye hazırlanmak üzere Suudi Arabistan’ı ziyaret etmiş olsa da Suudi diplomatlar Captagon konusunun Arap Birliği zirvesinde gündeme geldiğini doğruladılar. Ancak Körfez basınında yer alan, Riyad’ın Şam’a psikotrop ilacın üretiminin tamamen durdurulması ya da en azından yarımadaya sevkiyatın durdurulması karşılığında 4 milyar dolar teklif ettiği yönündeki haberleri de yalanladılar. (7) Önümüzdeki aylar bu normalleşmenin boyutlarına ve kaçakçılık ağları üzerindeki etkilerine ışık tutacak.
Bu arada, Körfez Ülkelerinin Lübnan ve Suriye’den gelen malları izlemek için aldığı önlemler karşısında, Captagon sevkiyatları artık Asya, Afrika ve Avrupa ülkelerinden geçiyor. Yunanistan ve İtalya’da çok sayıda baskın yapıldı. Başta Ürdün olmak üzere Suriye ve Lübnan’a sınırı olan ülkeler de ticarete ve yerel tüketime giderek daha fazla dahil oluyor gibi görünüyor.
ÇEVİRİ: YASİN KOCADÜZ
(1) Çevirmen Notu: Fransızcadan dilimize geçmiş kelime zevk, heyecan, keyif veren anlamlarına geliyor.
(2) Çevirmen Notu: Psikotropik kimyasalları uyuşturuculardan ayırmak gerekir. Her psikotropik madde uyuşturucu değildir. Psikotropik kimyasallar ilaç olarak da kullanılabilir.
(3) Adam Lucente, “Saudi Arabia seizes 8 million Captagon pills as it courts Syria’s Assad to clamp down (Suudi Arabistan 8 milyon Captagon hapına el koyarken Suriye’de Esad’a baskı uyguluyor)”, Al-Monitor, 10 Mayıs 2023, https://www.al-monitor.com
(4) Caroline Rose ve Alexander Söderholm, “The Captagon threat: a profile of illicit trade, consumption, and regional realities (Captagon tehdidi: yasadışı ticaret, tüketim ve bölgesel gerçeklerin profili)”, New Lines Strateji ve Politika Enstitüsü, Washington, 5 Nisan 2022, https://newlinesinstitute.org
(5) Layal Dagher, “Three soldiers killed in Bekaa during raid on drug traffickers (Bekaa’da uyuşturucu kaçakçılarına yapılan baskında üç asker öldürüldü)”, L’Orient Today, 16 Şubat 2023, https://today.lorientlejour.com
(6) Basın açıklaması, “Tackling the illicit drug trade fuelling Assad’s war machine (Esad’ın savaş makinesini besleyen yasadışı uyuşturucu ticaretiyle mücadele)”, Dışişleri, Milletler Topluluğu ve Kalkınma Ofisi, Londra, 28 Mart 2023, https://www.gov.uk
(7) Maya Gebeily, “Arabs bring Syria’s Assad back into fold but want action on drugs trade (Suriye’de Esad’ı geri getiren Araplar, Esad’ın uyuşturucu ticareti konusunda harekete geçmesini istiyor)”, Reuters, 10 Mayıs 2023, https://www.reuters.com
