HAZAL OCAK

Karbon yutak alanları, insan kaynaklı iklim değişikliğine karşı yaşamsal öneme sahip. Bu alanları kısaca, atmosferdeki karbonu tutan, depolayan ve bu sayede iklim değişikliğinin etkilerini azaltmaya yardımcı olan ormanlar gibi ekosistemler şeklinde tanımlayabiliriz. Tüm insan kaynaklı emisyonların yaklaşık yarısını doğal yutak alanlar depoluyor ve bizler, bu doğal sistemleri el birliğiyle çökertiyoruz.

Birleşik Krallık, Çin, Fransa ve Almanya’dan araştırmacıların oluşturduğu uluslararası bir ekip tarafından iklim değişikliği, karbon emisyonları ve yutaklarının kapasitesini anlamak amacıyla bir çalışma hazırlandı. Çalışmanın ana amacı, 2023 yılında küresel karbon yutaklarının zayıflaması sonucunda atmosferde gözlemlenen karbondioksit artışını incelemek. Çalışmanın ön bulgularına göre şimdiye kadar kaydedilen en sıcak yıl olan 2023’te karasal karbon emilimi geçici olarak çökmüş. Başka bir deyişle karasal ve okyanus yutaklarının karbonu tutma kapasitesinde önemli bir zayıflama olduğu gözlemlenmiş. Araştırmaya göre, karasal karbondioksit yutakları 2023’te son 20 yılın en düşük seviyesine geriledi. Yani ormanlar, bitkiler ve toprak, geçen yıl atmosferden neredeyse hiç karbon absorbe edemedi. Bu ne demek? Tek cümleyle açıklayalım: Sanki uzak diyarlardaki bir sorunmuş gibi davrandığımız iklim krizinin etkileri daha da şiddetlenecek.

İngiltere son santralı kapattı

Peki bu sırada dünyada ve Türkiye’de neler oluyor? Yakından bakalım: İklim değişikliğinin en önemli sorumlularından biri kömürlü termik santrallerden atmosfere saldığı fosil yakıtlar. İngiltere geçen haftalarda kömürle çalışan son elektrik santralini kapattı. Sanayi Devrimi’ni başlatan ülkede 142 yıllık kömürle elektrik üretimi son buldu. İngiliz hükümeti, elektrik santralinin kapanmasını 2030 yılına kadar tüm ülkenin enerjisini yenilenebilir kaynaklardan üretme hedefinin önemli bir kilometre taşı olarak niteledi.

Türkiye kömürde ısrarcı

Kömüre bağımlılıkta ısrar eden Türkiye ise 2023’te Avrupa’nın en büyük ikinci kömür yakıtlı elektrik üreticisi konumunda yer aldı. Tabi dahası da var. Kahramanmaraş’ta bulunan kömür yakıtlı Afşin Elbistan A Termik Santralı’nın 688 MW’lık iki ek üretim ünitesi ile genişletilmesi planlanıyor. Büyük ölçekli yeni bir santrala eşdeğer bu genişleme projesi, bölgede santralların kurulması ile 1980’lerden beri yaşanmaya başlanan halk sağlığı sorunlarını daha da derinleştirecek.

Temiz Hava Hakkı Platformu’nun yayımladığı çalışmanın sonucuna göre Afşin Elbistan A Termik Santralı’na yapılacak iki ek üniteden kaynaklanacak hava kirliliği, 35 yıllık işletme süresi boyunca 2 bin 268 erken ölüm gerçekleşecek. 2 bin 896 çocuk astım hastası olacak; kirlilik 907 bebeğin erken ve 514 bebeğin gelişimini tamamlamadan düşük ağırlıkla doğmasına yol açacak. Projenin sağlık etkilerinin yol açacağı ekonomik yük ise çok büyük: 88.4 milyar Türk lirası; yani 2.6 milyar dolar. 88.4 milyar TL kamu yatırımlarına aktarılsa her biri 500’er yataklı 29 hastane kurulabilir.

“Potansiyele sahip”

İngiltere merkezli bağımsız bir enerji ve iklim düşünce kuruluşu olan EMBER’in Türkiye’ye ilişkin bazı verilerini inceledim. Dünya genelinde kömürden temiz elektrik üretimine geçişi hızlandırmak için çalışan kuruluş, Türkiye’nin muazzam bir yenilenebilir enerji potansiyeline sahip olduğunu ısrarla vurguluyor. Kuruluşun verilerine göre bu potansiyele rağmen Türkiye, 2023’te elektriğinin sadece yüzde 16’sını rüzgâr ve güneşten üretti. Kuruluşa göre Türkiye, fosil yakıt ithalatına olan bağımlılığını azaltmak için devasa yenilenebilir enerji potansiyelinden yararlanabilir.
Ancak Türkiye, toplam enerji üretiminin üçte birinden fazlasını oluşturan kömür ile 2023’te Avrupa’nın en büyük ikinci kömür yakıtlı elektrik üreticisi oldu. 2023’te fosil yakıtlar ülke elektriğinin yüzde 58’ini üretti.